تفسیر آزمایش خون: قدم به قدم تا درک کامل نتایج شما

حالا بیایید به جزئیات بیشتری بپردازیم و هر بخش اصلی از آزمایش خون را جداگانه بررسی کنیم.

شمارش کامل خون (CBC): نگاهی جامع به سلول‌های خون

CBC یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین آزمایش‌هاست که اطلاعات زیادی درباره‌ی سه نوع اصلی سلول خونی ارائه می‌دهد:

الف) گلبول‌های سفید (WBC – White Blood Cells)

محدوده طبیعی: معمولاً بین 4,500 تا 11,000 سلول در هر میکرولیتر خون (یا 4.5 تا 11 x 109/L).

گلبول‌های سفید، سربازان سیستم ایمنی بدن شما هستند و با عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کنند.

• بالا بودن WBC (لکوپتوز):

  • علل شایع: عفونت‌های باکتریایی، التهاب، استرس، واکنش‌های آلرژیک، آسیب بافتی، و در موارد نادر، برخی سرطان‌های خون (لوسمی).
  • چه باید کرد؟ نیاز به بررسی دقیق‌تر توسط پزشک برای شناسایی علت زمینه‌ای.

• پایین بودن WBC (لکوسیتوپنی):

  • علل شایع: عفونت‌های ویروسی (مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا)، برخی داروها (مانند شیمی‌درمانی)، بیماری‌های خودایمنی، مشکلات مغز استخوان.
  • چه باید کرد؟ مشورت با پزشک برای ارزیابی و درمان احتمالی.

اجزای گلبول‌های سفید (WBC Differential):

گلبول‌های سفید خود شامل انواع مختلفی هستند که هر کدام نقش خاصی دارند. این بخش، درصد هر نوع را نشان می‌دهد:

• نوتروفیل‌ها (Neutrophils): مهم‌ترین گلبول‌های سفید در مبارزه با عفونت‌های باکتریایی. افزایش آن‌ها اغلب نشانه‌ی عفونت باکتریایی است.
• لنفوسیت‌ها (Lymphocytes): نقش کلیدی در مبارزه با عفونت‌های ویروسی و برخی سرطان‌ها دارند.
• مونوسیت‌ها (Monocytes): به پاکسازی بقایای سلولی و عوامل بیماری‌زا کمک می‌کنند.
• ائوزینوفیل‌ها (Eosinophils): در واکنش‌های آلرژیک و مبارزه با انگل‌ها نقش دارند.
• بازوفیل‌ها (Basophils): در واکنش‌های آلرژیک و التهابی شرکت می‌کنند.

ب) گلبول‌های قرمز (RBC – Red Blood Cells)

محدوده طبیعی:

• مردان: حدود 4.7 تا 6.1 میلیون سلول در هر میکرولیتر خون.
• زنان: حدود 4.2 تا 5.4 میلیون سلول در هر میکرولیتر خون.

گلبول‌های قرمز مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام سلول‌های بدن و بازگرداندن دی‌اکسید کربن به ریه‌ها هستند.

• بالا بودن RBC (پلی‌سیتمی):

  • علل شایع: کم‌آبی بدن، بیماری‌های ریوی، بیماری‌های کلیوی، سیگار کشیدن، و در موارد نادر، یک بیماری خونی به نام پلی‌سیتمی ورا.
  • چه باید کرد؟ بررسی و درمان توسط پزشک.

• پایین بودن RBC (آنمی یا کم‌خونی):

  • علل شایع: کمبود آهن، کمبود ویتامین B12، کمبود فولات، خونریزی، بیماری‌های مزمن (مانند نارسایی کلیه)، و مشکلات مغز استخوان.
  • علائم: خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس.
  • چه باید کرد؟ مراجعه به پزشک برای شناسایی علت و درمان مناسب.

پارامترهای مرتبط با گلبول قرمز:

• هموگلوبین (HGB/Hb): پروتئین اصلی درون گلبول‌های قرمز که اکسیژن را حمل می‌کند. پایین بودن آن نشان‌دهنده کم‌خونی است.
• هماتوکریت (HCT): درصد حجم گلبول‌های قرمز از کل حجم خون. پایین بودن آن نیز نشان‌دهنده کم‌خونی است.
• MCV (حجم متوسط گلبول قرمز): نشان می‌دهد که گلبول‌های قرمز شما کوچک‌تر، طبیعی یا بزرگ‌تر از حد معمول هستند.
  
  • MCV پایین: اغلب در کم‌خونی فقر آهن دیده می‌شود (گلبول‌های قرمز کوچک).
  • MCV بالا: ممکن است در کم‌خونی ناشی از کمبود B12 یا فولات دیده شود (گلبول‌های قرمز بزرگ).
• MCH (متوسط هموگلوبین سلولی) و MCHC (متوسط غلظت هموگلوبین سلولی): این پارامترها نیز اطلاعات بیشتری در مورد هموگلوبین در گلبول‌های قرمز ارائه می‌دهند و در تشخیص نوع کم‌خونی کمک‌کننده هستند.
• RDW (پهنای توزیع گلبول قرمز): نشان‌دهنده تغییرات اندازه گلبول‌های قرمز است. بالا بودن آن می‌تواند در برخی انواع کم‌خونی دیده شود.

ج) پلاکت‌ها (PLT – Platelets)

محدوده طبیعی: معمولاً بین 150,000 تا 450,000 سلول در هر میکرولیتر خون.

پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که در لخته شدن خون و توقف خونریزی نقش حیاتی دارند.

• بالا بودن پلاکت (ترومبوسیتوز):

  • علل شایع: عفونت، التهاب، کم‌خونی فقر آهن، خونریزی، جراحی اخیر، و در موارد نادر، اختلالات مغز استخوان.
  • چه باید کرد؟ بررسی بیشتر توسط پزشک.

• پایین بودن پلاکت (ترومبوسیتوپنی):

  • علل شایع: برخی داروها، عفونت‌های ویروسی، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های کبدی، و مشکلات مغز استخوان.
  • علائم: کبودی آسان، خونریزی بینی یا لثه، خونریزی طولانی‌تر از حد معمول.
  • چه باید کرد؟ مراجعه فوری به پزشک، به خصوص اگر خونریزی شدید باشد.

آزمایش قند خون (Blood Glucose)

محدوده طبیعی (ناشتا): کمتر از 100 mg/dL. محدوده طبیعی (دو ساعت پس از غذا): کمتر از 140 mg/dL.

این آزمایش میزان قند (گلوکز) در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. گلوکز منبع اصلی انرژی بدن است.

• بالا بودن قند خون (هیپرگلیسمی):

  • علل شایع: دیابت، پیش‌دیابت، استرس، برخی داروها.
  • چه باید کرد؟ اگر قند خون ناشتای شما بالاتر از 100 mg/dL باشد، نیاز به پیگیری با پزشک و آزمایش‌های تکمیلی مانند HbA1c (هموگلوبین گلیکوزیله) دارید.

• پایین بودن قند خون (هیپوگلیسمی):

  • علل شایع: گرسنگی طولانی‌مدت، مصرف بیش از حد انسولین یا داروهای دیابت، برخی بیماری‌ها.
  • علائم: لرزش، تعریق، گیجی، سرگیجه.
  • چه باید کرد؟ مصرف سریع یک ماده غذایی شیرین و مراجعه به پزشک.

آزمایش چربی خون (لیپید پروفایل – Lipid Panel)

این آزمایش میزان چربی‌های مهم در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند:

• کلسترول توتال (Total Cholesterol):

  • مطلوب: کمتر از 200 mg/dL.
  • بالا بودن: افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی.

• LDL (کلسترول بد):

  • مطلوب: کمتر از 100 mg/dL (برای افراد با خطر بالا، کمتر).
  • بالا بودن: رسوب در دیواره رگ‌ها و ایجاد پلاک‌های آترواسکلروتیک.

• HDL (کلسترول خوب):

  • مطلوب: 60 mg/dL یا بالاتر.
  • پایین بودن: افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی. HDL به پاکسازی کلسترول اضافی از رگ‌ها کمک می‌کند.

• تری‌گلیسیرید (Triglycerides):

  • مطلوب: کمتر از 150 mg/dL.
  • بالا بودن: می‌تواند نشانه‌ای از خطر بیماری‌های قلبی عروقی باشد، به خصوص اگر همراه با LDL بالا یا HDL پایین باشد.

چه باید کرد؟ نتایج غیرطبیعی چربی خون نیاز به مشورت با پزشک برای تغییر سبک زندگی (رژیم غذایی سالم، ورزش) و در صورت لزوم، دارو درمانی دارد.

آزمایش‌های عملکرد کبد (Liver Function Tests – LFTs)

این آزمایش‌ها میزان آنزیم‌ها و پروتئین‌های خاصی را در خون اندازه‌گیری می‌کنند که نشان‌دهنده سلامت کبد هستند.

• ALT (SGPT) و AST (SGOT): آنزیم‌هایی که عمدتاً در سلول‌های کبد یافت می‌شوند.

  • بالا بودن: نشان‌دهنده آسیب کبدی، که می‌تواند ناشی از عفونت‌ها (مانند هپاتیت)، مصرف الکل، داروها، یا بیماری‌های کبدی باشد.

• آلکالین فسفاتاز (ALP): آنزیمی که در کبد، استخوان و روده یافت می‌شود.

  • بالا بودن: می‌تواند نشانه‌ی مشکلات کبدی یا صفراوی، یا مشکلات استخوانی باشد.

• بیلی‌روبین (Bilirubin): ماده‌ای زرد رنگ که از تجزیه گلبول‌های قرمز تولید می‌شود و توسط کبد دفع می‌گردد.

  • بالا بودن: می‌تواند منجر به یرقان (زردی پوست و چشم) شود و نشانه‌ی مشکلات کبدی، صفراوی، یا افزایش تجزیه گلبول‌های قرمز باشد.

• آلبومین (Albumin): پروتئین اصلی ساخته شده توسط کبد.

  • پایین بودن: می‌تواند نشانه‌ی بیماری کبدی، بیماری کلیوی، یا سوءتغذیه باشد.

چه باید کرد؟ نتایج غیرطبیعی LFTs حتماً باید توسط پزشک بررسی شوند تا علت زمینه‌ای شناسایی و درمان گردد.

آزمایش‌های عملکرد کلیه (Kidney Function Tests)

این آزمایش‌ها نشان می‌دهند که کلیه‌های شما چقدر خوب کار می‌کنند.

• کراتینین (Creatinine): محصول زائد متابولیسم عضلات که توسط کلیه‌ها فیلتر و از بدن دفع می‌شود.

  • بالا بودن: نشانه‌ی کاهش عملکرد کلیه است.

• BUN (Blood Urea Nitrogen – نیتروژن اوره خون): محصول زائد دیگری که کلیه‌ها دفع می‌کنند.

  • بالا بودن: می‌تواند نشانه‌ی مشکلات کلیوی، کم‌آبی بدن، یا خونریزی گوارشی باشد.

• GFR (Glomerular Filtration Rate – نرخ فیلتراسیون گلومرولی): تخمینی از میزان خونی که کلیه‌ها در هر دقیقه فیلتر می‌کنند. این عدد بهترین شاخص برای ارزیابی عملکرد کلیه است.

  • پایین بودن: نشانه‌ی نارسایی کلیه است.

چه باید کرد؟ نتایج غیرطبیعی نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کلیه است و باید توسط پزشک پیگیری شود.

آزمایش‌های عملکرد تیروئید (Thyroid Function Tests)

تیروئید غده‌ای است که هورمون‌هایی برای تنظیم متابولیسم بدن تولید می‌کند.

• TSH (Thyroid-Stimulating Hormone – هورمون محرک تیروئید): مهم‌ترین شاخص برای بررسی عملکرد تیروئید.

  • TSH بالا: معمولاً نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی) است، به این معنی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند و مغز برای تحریک آن، TSH بیشتری آزاد می‌کند.
  • TSH پایین: معمولاً نشان‌دهنده پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی) است، به این معنی که غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید می‌کند و مغز برای کاهش آن، TSH کمتری آزاد می‌کند.

• T3 و T4 (هورمون‌های تیروئید): این هورمون‌ها مستقیماً توسط غده تیروئید تولید می‌شوند.

  • سطوح غیرطبیعی T3 و T4، همراه با TSH، به تشخیص دقیق‌تر مشکلات تیروئید کمک می‌کند.

چه باید کرد؟ در صورت نتایج غیرطبیعی، به متخصص غدد مراجعه کنید.